استروئیدها هورمون های مصنوعی تستسترون هستند که معمولا برای درمان بیماری های خاص ، به خصوص بیمارانی که توانایی تولید تستسترون و یا تعادل هورمونی ندارند ، تجویز می شوند. هدف استروئید افزایش سنتز پروتئین ، رشد عضلات ، جلوگیری از تخریب بافت ها ( به خصوص پروتئین عضله ) ، تحریک رشد استخوان و افزایش انقباضات عضله ای ، افزایش شکل گیری گلبول های قرمز و کاهش درصد چربی بدن می باشد. استروئید آنابولیک به هر دارو یا ماده مضر شیمیایی و دارویی مرتبط با تستسترون ( به غیر از استروژن ، پروژستین و کورتیکواستروئی ) گفته می شود که منجر به رشد هورمون ها و تولید استروئید داخل بدن انسان می گردد. استروئید آنابولیک به دو شکل خوراکی و عضلانی موجود است. استروئید خوراکی تا چند ساعت و استروئید عضلانی تا چند روز داخل بدن انسان باقی می مانند. پس از مصرف استروئید ، مولکول استروئید به سلول های گیرنده متصل می شوند. در این شرایط مولکول استروئید منجر به افزایش سنتز پروتئین ، حفظ مقدار نیتروژن ، تغییرات متابولیک و افزایش اندازه و قدرت سلول های عضلانی می گردد. همه این موارد منجر به بزرگ تر و قوی تر شدن عضلات می شوند. برخی از نام های دیگر استروئید عبارتند از نولار ، دكا-دروابولین ، انور ، وینسترول ، استنوزولول ، دیانابول و آنادرول.

انواع مختلف استروئید

دو نوع استروئید در بدن انسان وجود دارد :

1. کورتیکوستروئید
2. استروئید آنابولیک آندروژنی و یا به اختصار ” آنابولیک “

کورتیکوستروئید چیست ؟

کورتیکوستروئید در غده آدرنال بالای کلیه تولید می شود. این هورمون شامل آلدوسترون برای کمک به تنظیم غلظت سدیم در بدن و کورتیزول بوده که نقش های زیادی در بدن انسان ( بخشی از پاسخ سیستم ایمنی بدن در کاهش التهابات ) دارد. در واقع کورتیکوستروئید با التهابات بدن شما به سرعت مبارزه می کند. این ساخته دست بشر در آزمایشگاه ، شبیه به هورمون کورتیزول کار می کند ( کورتیزول توسط غدد آدرنال ترشح می شود ). کورتیزول از سیستم ایمنی بدن در مقابل مواد التهاب آور محافظت می کند. قرص های کورتیکوستروئید نیز سیستم ایمنی بدن شما را از مرحله تحریک التهاب دور کرده و یا روند آن را کندتر می کند.

فواید کورتیکوستروئید :

کورتیکوستروئید به درمان سوزش و ورم معده کمک می کند. همچنین منجر به بهبود علائم زیر نیز می گردد :

• آرتریت روماتوئید
• بیماری انسداد مزمن ریوی
• لوپوس و دیگر اختلالات سیستم خود ایمنی
• بیماری ام اس
• بیماری های پوستی و شرایطی همچون اگزما

مصرف کورتیکوستروئید

اشکال مختلفی از این دارو وجود دارد. بستگی دارد که شما با چه هدفی از این دارو استفاده کنید و یا اینکه کدام قسمت از بدن شما باید تحت تاثیر کورتیکوستروئید قرار گیرد. داروی مصرفی شما ممکن است به اشکال زیر باشد :

• قرص و یا شربت
• استنشاقی
• اسپری بینی
• تزریق
• کرم و یا لوله های نازکی که به داخل ورید می روند

عوارض جانبی کورتیکوستروئید

این عوارض بستگی به این دارد که شما چه مقدار و در چه مدت از این دارو استفاده کرده اید. در صورت مصرف کوتاه مدت ممکن است عوارضی مانند پف کردن صورت ، حالت تهوع ، نوسانات خلقی و مشکلات خواب را داشته باشید. همچنین ممکن است نازکی پوست ، جوش صورت ، رشد مو در جاهای غیر معمول بدن و نوساناتی در میزان قند خون و یا فشارخون را تجربه کنید. دلیل آن نیز این است که کورتیکوستروئیدها باعث ضعیف شدن سیستم ایمنی بدن شما می شوند.

موارد استفاده آنابولیک چیست ؟

در واقع آنابولیک تستسترون ساخته دست بشر است ، یک هورمون جنسی مردانه که به ساخت عضلات بزرگتر کمک می کند. شما می توانید آن را از طریق خوراکی و یا تزریق به عضله دریافت کنید. پزشک شما در صورت تشخیص عدم دریافت کافی تستسترون می تواند آن را تجویز کند ( به طور مثال برای پسر بچه هایی که دچار بلوغ دیررس هستند ). همچنین پزشکان آن را برای مردانی که سطح تستسترون آن ها پایین است و نیز افرادی که توده های عضلانی خود را در اثر ابتلا به سرطان ، ایدز و دیگر شرایط مرتبط با سلامتی از دست داده اند ، تجویز می کنند. کارآیی و قابلیت افزایش قدرت عضلانی این ماده باعث شده است تا افرادی را برای استفاده بیش از حد وسوسه کند. به عنوان مثال معتادان به شدت تمایل به مصرف دوز بالای آن دارند.

عوارض مصرف آنابولیک 

این استروئید می تواند باعث ایجاد جوش های بد و احتباس مایعات در بدن شود. استفاده طولانی مدت آن می تواند حتی باعث قطع ترشح هورمون تستسترون در بدن گردد. در آقایان این مشکل منجر به کوچک شدن بیضه ها ، کم بودن تعداد اسپرم و ناباروری خواهد شد. مصرف طولانی مدت آنابولیک برای خانم عوارضی همچون طاسی با الگوی مردانه ، رشد غیر طبیعی موی صورت ، تاخیر یا توقف عادت ماهیانه و تغییرات صدا به سمت مردانگی خواهد داشت. نوجوانانی که عادت به مصرف آنابولیک می کنند از رشد طبیعی استخوان ها و بلندی قامت ، باز می مانند. مصرف طولانی مدت آنابولیک به خصوص همراه با دوز بالا می تواند به کبد ، کلیه ها و قلب آسیب بزند. احتباس مایعات در بدن می تواند باعث ورم قلب و ناتوانی آن شود. این داروها باعث افزایش کلسترول بد شده که در نتیجه منجر به حملات قلبی و سکته در هر سنی خواهد شد. قطع یکباره و ناگهانی این استروئید ایده بسیار بدی است. این کار می تواند محرکی برای نوسانات خلقی ، خستگی ، بیقراری ، درد عضلانی و افسردگی باشد. توقف مصرف استروئیدهای آنابولیک به طور ناگهانی می تواند میل جنسی شما را نیز ناگهانی کاهش دهد. چنانچه آن را برای درمان بیماری خاصی مصرف می کنید ، ممکن است نشانه های بیماری شما دوباره برگردند. بنابراین سعی کنید که مصرف آنها را به تدریج کاهش دهید ، زیرا بهتر و سالم تر است. البته پزشک شما روش درست قطع مصرف را برایتان شرح خواهد داد.

عوارض مصرف استروئید :

از خطرات اصلی مصرف استروئیدها می توان به اختلالات تولید مثل و هورمون های تناسلی ، اختلالات کبدی ، اختلالات قلب و عروق خونی و تغییرات رفتاری اشاره کرد. برخی از متداول ترین عوارض مصرف استروئید عبارتند از :

بدن به راحتی آسیب می بیند و به سختی خوب می شود

مصرف کنندگان استروئید نسبت به آسیب های بافتی بسیار حساس هستند و اغلب بهبود آنها مدت زمان طولانی طول می کشد. اگر چه استروئید می تواند عضلات شما را تقویت کند ، اما قادر به تقویت تاندون ها و رباط ها نمی باشند. تاندون ها ، عضلات را به استخوان ها متصل می کنند در حالیکه رباط ها بافت همبندی هستند که استخوان را به استخوان دیگری متصل می کند. با مصرف استروئید عدم تعادل در این بافت ها رخ می دهد و حتی در تمرینات سنگین باعث آسیب دیدگی استخوان ها می شود.

کاهش تولید هورمون ها

مصرف استروئید باعث کاهش تولید هورمون ها می شود. بدن تلاش می کند تا از طریق فرآیند های هوموستاتیک تعادل هورمون ها را حفظ کند ، اما استروئیدها تولید هورمون های درون ریز بدن را کاهش داده و در بعضی مواقع آن را متوقف می کنند.

اختلالات تولید مثل

یکی از عوارض جانبی که تقریبا تمام مصرف کنندگان استروئید از آن رنج می برند ، اختلالات تولید مثل است. استروئیدها باعث تحریک سلول های جنسی آقایان شده و عملکرد تولید مثل را کاهش می دهند.

تاثیر مصرف استروئید بر روی کلسترول

استروئیدها می توانند کلسترول HDL را کاهش داده و کلسترول LDL را افزایش دهند. کلسترول بالا همان علت چربی خون است و بسته به نوع و میزان مصرف استروئید ، مقدار HDL و LDL افزایش و کاهش می یابد.

رشد غدد شیری در آقایان

مصرف استروئید ها می تواند به علت افزایش جریان استروژن از طریق روند آروماتیزه ( ترکیب طبیعی و یا مصنوعی ماده ای با گیرنده های آندروژنی ) رخ دهد. در نتیجه تستسترون به استروژن تبدیل می شود. استروژن بیش از حد به نوک پستان های  سلول های گیرنده موجود متصل شده و منجر به انباشته شدن چربی زیادی در سینه های آقایان می شود و نهایتا باعث می شود شکل سینه آقایان شبیه خانم ها گردد.

بیماری های قلبی- عروقی

استروئید همچنین می تواند باعث ایجاد اختلالات قلبی و عروقی شود. افزایش سطح کلسترول LDL در خون موجب انسداد شریان های عروق کرونر شده و نهایتا منجر به بروز بیماری های قلبی می گردد.

خطر ابتلا به سرطان پروستات را افزایش می دهد

دوره اولیه رشد پروستات در دوران بلوغ به علت ترشح آندروژن ها در بیضه رخ می دهد. تحقیقات متعددی نشان می دهد که مصرف استروئیدها منجر به افزایش خطر ابتلا به سرطان پروستات می گردد. مصرف موادی مانند فیناستراید یا دورتستریت برای غلبه بر این مشکلات ، با سطح بسیار رضایت بخشی همراه بوده است.

افزایش فشار خون

در لیست عوارض جانبی استروئید می توان به فشار خون بالا اشاره کرد. مطمئن ترین روش برای کنترل فشار خون مراجعه به پزشک خواهد بود. افزایش یا کاهش فشار خون ، هیچ علائم مشخص و بارزی ندارد که بتوان بدون مراجعه به پزشک و کنترل آن با فشارسنج های طبی به وجود و بروز این عارضه پی برد. اما به هر حال علائمی همچون سردرد ، بی خوابی ، اختلالات بینایی و اختلالات تنفسی را می توان جز علائم اولیه این عارضه ذکر کرد. افزایش فشار خون معمولا به دنبال افزایش احتباس آب و املاح در بدن رخ می دهد. توجه داشته باشید که استرس ، تمرین زدگی ، پرخوری و از همه مهم تر حبس نفس در هنگام لیفت کردن وزنه های سنگین نیز می تواند منجر به عارضه فشار خون بالا شود.

اختلال در عملکرد کلیه

هنگامی که مواد شیمیایی وارد بدن می شود کلیه ها به سختی کار می کنند. ادرار در بعضی از مصرف کنندگان تیره است که نشانه ای از عمکلرد ناقص کلیه است. بسیاری از استروئیدها اثرات جانبی ناگواری بر عملکرد و حتی سلامت کلیه ها دارند. این عارضه نیز همانند دیگر عوارض در اثر مصرف افراطی و یا مصرف طولانی مدت این داروها در انسان رخ می دهد. کلیه ها معمولا در پاکسازی سموم ناشی از مصرف این داروها نقش به خصوصی داشته و با افزایش مصرف آنها ، کلیه ها نیز متحمل فشار سنگینی می شوند و این امر به همراه دو عامل دیگر یعنی افزایش فشار خون و بر هم خوردن تعادل میزان آب و الکترولیت که این عارضه نیز غالبا متعاقب مصرف آنابولیک ها در بدن ظاهر می شود ، موجب بروز ناراحتی و حتی نارسایی کلیوی می گردد.

کاهش سیستم ایمنی بدن

شواهد زیادی وجود دارد که استروئید ها منجر به کاهش سیستم ایمنی بدن می گردند. باز هم ، این بستگی به نوع و دوز استروئید دارد. برخی از استروئیدها نظیر تستسترون باعث تضعیف سیستم ایمنی بدن شده و زمینه را برای فعالیت ویروس ها و باکتری ها مساعدتر می کند. بدن به تدریج نسبت به دریافت دوزهای مصرفی استروئیدها سازگاری پیدا کرده و با قطع مصرف آنها دچار ضعف و ناهماهنگی می شود. به همین علت نیز توصیه می شود که در دوره های قطع مصرف از خسته کردن بدن و انجام فعالیت های بدنی شدید خودداری شود. شخص با قطع مصرف معمولا در برابر عفونت های ویروسی ، ذات الریه و حتی سرما خوردگی آسیب پذیرتر می شود.

ناباروری

اثرات ناباروری استروئیدها توسط سازمان بهداشت جهانی مورد تایید قرار گرفته است. ناباروری به این دلیل اتفاق می افتد که مصرف استروئید قاعدگی منظم هورمون های خانم ها را مختل می کند. در مردان استروئید هورمون تحریک کننده follicle را پایین می آورد به طوری که تولید طبیعی اسپرم مختل می شود.

مسمومیت خون

بعضی از استروئیدهای تزریقی احتمال ابتلا به مسمومیت را بالا می برند. آبسه و تورم دردناک از علائم دیگر تزریقات استروئید است.

اختلال در عملکرد بیضه

مصرف استروئید باعث می شود که بیضه ها عملکرد طبیعی خود را از دست داده و باعث ناتوانی جنسی در دراز مدت می شود. ناتوانی جنسی به دلیل مصرف طولانی مدت در یک دوره رخ می دهد.

خطرات کوتاه مدت استفاده از مکمل های استروئیدی عبارتند از تغییر در حالت خلق و خو و رفتار ، بیخوابی ، افزایش اشتها ، قرمزی صورت ، افزایش وزن. عوارض کوتاه مدت مصرف استروئید معمولا پس از چند روز پس از قطع استروئید بهبود می یابند. افرادی که مبتلا به بیماری های دیگری هستند ممکن است عوارض جانبی دیگری را مشاهده کنند. افرادی که مبتلا به دیابت هستند ممکن است قند خون آنها بالا برود ، افرادی که فشار خون بالا دارند ممكن است میزان قند خونشان افزایش یابد ، افراد مبتلا به گلوكوم ممكن است فشار بیشتری در چشمشان داشته باشند. افراد مبتلا به نارسایی احتقانی قلب و افرادی که مبتلا به بیماری مزمن هستند ، باید با پزشک خود درباره مصرف استروئید مشورت کنند.

کاهش عوارض استروئید :

برای کاهش عوارض ناشی از مصرف استروئیدها می توانید کارهای زیر را انجام دهید :

• برای کاهش عوارض استروئیدها سعی کنید مواد معدنی را جایگزین کنید.
• با مصرف استروئید پتاسیم زیادی دریافت می کنید ، بنابراین سعی کنید غذاهای حاوی پتاسیم همانند سیب زمینی شیرین ، لوبیا ، ماست ، موز و دیگر موادی که پتاسیم بالا دارند را میل نکنید.
• استروئید باعث تجزیه پروتئین و نیتروژن می شود. شما می توانید تعادل نیتروژن را با ارائه مکمل هایی مانند شیر ، سویا و شیرخشک بهبود بخشید.
• سعی کنید در صورتی که در کنار دوره های بدنسازی استروئید مصرف می کنید ، مواد مغذی مانند شیر و سبزیجات به مقدار زیاد میل کنید.

توصیه های ایمنی و هشدارها :

• با وجود اینکه مصرف دوره ای استروئیدها احتمال بروز عوارض جانبی را به حداقل می رساند ، اما همواره به این نکته توجه داشته باشید که استفاده از این قبیل داروها در ورزش به منظور افزایش توان و قدرت بدنی و یا افزایش حجم عضلانی ممنوع بوده و خالی از عارضه نیز نخواهد بود.
• برای به حداقل رساندن عوارض جانبی مصرف طولانی مدت استروئیدها ، از طولانی تر و تمدید کردن خودسرانه دوره های توصیه شده و از تغییر دادن آن خودداری کرده و فاصله زمانی مناسب استراحت ( قطع مصرف ) در بین دو دوره را رعایت کنید. به خاطر داشته باشید که حداکثر میزان مجاز در طول یک سال ، دو دوره بوده و مصرف بیش از این مقدار یقینا خالی از خطر نخواهد بود.
• قبل از اقدام به خرید و مصرف استروئیدها از اصل بودن آنها اطمینان حاصل کنید. نمونه های قلابی این قبیل داروها به وفور در بازار سیاه دارو وارد شده و کار تشخیص اصل یا قلابی بودن داروها را حتی برای متخصصین نیز سخت کرده است. با توجه به اینکه نمونه های قلابی در اغلب موارد با روش های کاملا غیر بهداشتی و غیر استریل و از مواد اولیه نامناسب و در برخی موارد هم کاملا نامعلوم تهیه و عرضه می شوند ، استفاده از این نمونه ها امکان ابتلا فرد به انواع بیماری ها را افزایش داده و بسیار خطرناک است.
• تزریق استروئیدها و کلا هر داروی تزریقی دیگر باید در شرایط استریل و توسط پزشک و یا فردی که از نظر پزشکی تخصص لازم در این کار را دارد ، صورت گیرد. تزریق دارو بدون رعایت اصول بهداشتی و توسط خود فرد و یا توسط افراد غیر متخصص علاوه بر تهدید کردن جان فرد ، احتمال آلوده شدن وی به بیماری های عفونی کشنده نظیر ایدز و هپاتیت نوع B را به شدت افزایش می دهد.
• به خاطر داشته باشید که عکس العمل و واکنش بدن افراد مختلف در برابر استروئیدها و کلا داروها یکسان نیست. ممکن است فردی علی رغم مصرف خودسرانه و افراطی استروئیدها هیچ گونه عارضه ای را تجربه نکند ، اما فرد دیگری که از نظر ژنتیکی مستعد ابتلا به سرطان است با تزریق چند دوز ساده خود را در برابر خطر مرگ ببیند.
• وسیع ترین و حساس ترین ناحیه عوارض جانبی این داروها پوست می باشد. استروئید ها موجب خشن شدن پوست به خصوص در خانم ها می شود. اغلب استروئیدها پس از مصرف در بدن به دی هیدروتستسترون تبدیل می شوند ( به خصوص انواع تزریقی آن ) که موجب تحریک گیرنده های غدد سباسه و در پی آن افزایش ترشح این غدد می شود. در این حالت پوست چرب و منافذ آن بسته می شود و فرد را مستعد ابتلا به انواع کیست های پوستی و آکنه می کند که در مردان عمدتا در نواحی پشت ، شانه و سینه و در خانمها در صورت ، پشت و شانه ها دیده می شود. گاها این جوش ها پس از بهبودی سوراخ های کوچکی روی پوست بر جا می گذارد.